Cumuloni bewolking
Deze laatste van de tien genoemde wolkengeslachten is de meest indrukwekkende. Het is de buienwolk die bijna altijd zwaar en massief van aanzien is en een aanzienlijke verticale afmeting heeft.
Foto links: Cumulonimbus tijdens het verrijzingsstadium tegen het vallen van de avond.
Hoogte: 300 - 15000 meter, in de tropen tot 20.000 meter.
Ontstaan: Wanneer de atmosfeer tot grote hoogte, tot aan de stratosfeer, een onstabiele temperatuuropbouw heeft, kunnen cumuluswolken zover door blijven stijgen dat de toppen ervan zokoud worden dat alle waterdamp in ijskristalletjes overgaat. Het bloemkoolachtige uiterlijk verdwijnt, gaat over in het calvusstadium dat gevolgd wordt door een verdere verijzing van
de wolkentop. Die wordt vezelig met sterk gerafelde randen.
Vaak krijgt de top de vorm van een aambeeld, de incus-vorm. De lange zijde van de pluim aan de top of het aambeeld wijst met de windrichting daar ter plaatse mee. De pluimvariëteit heet Cumulonimbus Capillatus.
In de lagere delen is de Cumulonimbus opgebouwd uit waterdruppeltjes en in de top uit ijskristalletjes. Daar tussen in is een gebied met sneeuwvloken, grote druppels, dikwijls ook korrelsneeuw, korrelhagel of hagelstenen. De regendruppels kunnen onderkoeld zijn,dat wil zeggen een temperatuur van enkele graden onder nul hebben. Bij zeer lage temperaturen (noordenwind in de winter, in maart en april) breidt de vezelige structuur zich dikwijls van boven naar beneden over de gehele wolk uit.
Daarmee komt hij in het eindstadium van zijn ontwikkeling, waarbij hij uitsneeuwt of uithagelt.
Betekenis voor het weer
- Wanneer grote stapelwolken in de middag sterk opbollen, nadat er in de ochtend al Altocumulus Castellanus of Altocumulus Floccus te zien is geweest, dan is de kans op onweersbuien groot; vooral als de wolkentoppen aambeeldvormen krijgen.
- Bij twijfel aan de overgang naar het onweersstadium kan men de radio aanzetten en afstellen op een zendervrije golflengte op de lange of middengolf. Hoort men dan met kleinere of grotere tussenpozen 'atmosferische storingen' in de vorm van een krassend, knetterend geluidn dan duidt dit op bliksemontladingen in Cumulonimbuswolken. Dit kan zowel dichtbij als op grote afstand plaats vinden.
Processen in de Cumulonimbus
Aan het uiterlijk van een Cumulonimbus valt nauwelijks af te lezen wat er zich binnenin afspeelt. Reeds in Cumuluswolken komen aanzienlijke stijgwinden voor, maar in een Cumulonimbus krijgen die het karakter van schoorsteenachtige stormkanalen die dwars door de wolk omhoog gaan. Daarin kan de stijgstroom een snelheid bereiken van 60 meter per seconde. Dit is ruim 200 km per uur ? Hierdoor worden sneeuwvlokken die zich in de bui vormen, verhinderd te vallen. Sterker nog : door chaotische bewegingen en de daaruit voortvloeiende botsingen worden de sneeuwkristallen tot matwitte bolletjes samengeklonterd. Deze bolletjes heten korrelsneeuw.
Ze hebben minder last van de luchtweerstand dan een sneeuwvlok. Bij minder sterke opwaartse stromingen in een wolk kunnen ze er ook voor het eerst uitvallen. Als ze onderweg kleine onderkoelde druppeltjes invangen, vormt zich rond de doffe kern een doorschijnend ijslaagje. Deze neerslag heet korrelhagel.
In grote Cumulonimbi komt het echter meer dan eens voor dat korrelsneeuw en korrelhagel op zijn val door een deel van de wolk gaat waarin hij weer in een opwaartse tak van de stromingen binnen die bui terechtkomt. Er volgt dan weer optilling en afkoeling, soms optilling tot in de top van de bui.
De ‘ijsbal’ groeit aan met de daaraan vastgehechte sneeuwkristallen. Als hij nu weer uit de opwaartse stroming wordt weggeblazen, zodat hij weer kan vallen, zal zich bij het passeren van het 0° C niveau een laagje smeltwater om de kern heen vormen. Smelten alle vlokken dan zal er bij hernieuwde optilling en bevriezing weer een doorschijnend ijslaagje ontstaan. Indien de vlokken niet geheel gesmolten zijn, ontstaat er een dofwit ijslaagje als gevolg van de ingesloten luchtbelletjes. Omdat dit val- en optil-proces zich enkele malen kan herhalen.