Het verhaal van Violet
Ergens in de lage landen wordt een blond meisje geboren, wiens 'zonnige' belevenissen als een rode draad door dit verhaal lopen.
We zullen haar toepasselijk Violet noemen.
Op de volgende pagina's kan je dit triest verhaal lezen.
Hou er rekening mee dat er enkele foto's van huidkankers getoond zullen worden met de enige bedoeling om aan de alarmbel te trekken om zo mensen echt te waarschuwen voor de gevaren van de zon.
De jonge jaren
Tijdens de eerste levensjaren bekijkt Violet de buitenwereld vanuit de kinderwagen met een zonneklep. In de jaren daarna krijgt zij in toenemende mate een liefdesrelatie met de zon, waarbij uiteindelijk zal blijken dat de liefde maar van één kant kwam.
Violet is amper 2 jaar oud als ze haar eerste zonnebrand oploopt. Het is een stralende dag in juli. Het is zo lekker aan het strand dat moeder van Violet de tijd vergeet. 's Avonds is Violet helemaal rood, huilerig en zelfs een beetje koortsig. Haar huid reageert op een veel te hoge blootstelling aan ultraviolette stralen (UV-stralen).
Zonlicht bestaat uit elektromagnetische stralen met een breed spectrum van golflengten. Zichtbaar licht en infrarood licht hebben een andere golflengte dan UV. Daarvoor dringen ze gemakkelijk door de opeerhuid en de lederhuid heen tot in het onderhuidse vetweefsel, vlak boven de spieren. Biologische schade richten ze niet aan. Het infrarood zorgt wel voor het weldadige warme gevoel dat ons in de zon zo heerlijk loom en lui maakt.
UV-stralen zijn een ander paar mouwen. UV is onder te verdelen in UVA en UVB.
UVB is ongeveer duizendmaal effectiever in het veroorzaken van zonnebrand en DNA-schade dan de langere golflengten van UVA. Toch is UVA niet onschuldig. De energiepakketjes uit UVA bereiken én beschadigen lederhuidcellen die te diep liggen om schade van UVB te ondervinden. Bovendien bestaat het UV in de zomer voor 96% uit UVA en maar voor 4% uit UVB.
Tijdens het zonnen moeten UV-stralen eerst de hoornlaag van de opperhuid passeren. Die laag van afgeplatte cellen houdt een klein gedeelte van de straling tegen. Het meeste UV dringt de opperhuid binnen. 10% van het UVB en 5% van het UVA bereikt de onderliggende lederhuid. Dit betekent dat de opperhuid met name UVB voor een aanzienlijk deel absorbeert. Een van de moleculen die UV kan absorberen, is DNA.
Hier gaat het fout! Voor DNA staat absorberen namelijk gelijk aan beschadiging, en dat kan verregaande gevolgen hebben. Gelukkig is het DNA niet helemaal onbeschermd. Dit is te danken aan gespecialiseerde cellen in de onderste lagen van de opperhuid. De melanocyten leveren via vertakkingen pigmentpakketjes aan de andere opperhuidcellen. De pigmentpakketjes spelen voor parasol. Het huidpigment melanine beschermt het DNA door erboven gaan te liggen. Alleen de straling die de parasol niet kan absorberen, bereikt het kwetsbare DNA.
Aspirientje
Bij gevaar voor DNA-beschadiging door UV-stralen slaat de huid alarm. Binnen 2 tot 6 uur na blootstelling aan de zon leidt de adsorptie van UVB in de huid tot een zichtbare onstekingsreactie, de zonnebrand. Onder de microscoop zie je in een zonverbrande huid verwijde bloedvaatjes in de lederhuid, die witte bloedcellen aanvoeren en extra doorlaatbaar worden voor bloedplasma. Hierdoor ontstaat roodheid, warmte en zwelling.
De zonnebrand is ongeveer na een dag op zijn sterkst en is na 3 dagen weer verdwenen. Hij ontstaat doordat de opperhuidcellen verscheidene ontstekingsbevorderendemoleculen vrijgeven, waaronder prostaglandinen. Er zijn mensen die na het zonnebaden aspirine slikken om de zonnebrand te onderdrukken. Een aspirientje is inderdaad een prostaglandine-remmer, maar helpt niet tegen de schadelijke werking van UV op de huidcellen.
De eenmalige dosis UV die nodig is om zonnebrand te veroorzaken, heet de Minimale Erythemateuze Dosis. Erytheem is een ander woord voor roodheid. Bij een blank en blond kind als Violet is daar ongeveer 0,02 joule UVB per vierkante centimeter huid voor nodig. Rond het middaguur en bij mooi weer is de dosis van één Minimale Erythematueze Dosis (MED) in een blanke huid al na twintig minuten bereikt. Tijdens het dagje strand kreeg de huid van Violet wel 20 keer de MED voor UVB te verwerken.
Zelfmoord
Op het ogenblik dat Violet nog zorgeloos in het strand speelde, waren de cellen in haar huid al druk bezig om de schade te herstellen. Na absorptie van UVB ontstaan abnormale chemische verbindingen in het DNA. Deze beschadigde bouwstenen vragen om een snelle reparatie. Als cellen delen, verdubbelen ze eerst hun DNA. Als dat gebeurt met beschadigd DNA, zou de nieuwgevormde DNA-keten wel eens een verkeerde bouwsteen kunnen krijgen. Zo'n mutatie wordt daarna doorgegeven aan alle volgende dochtercellen en kan hun normale gedrag verstoren. In het ergste geval ontstaan huidcellen die ongeremd delen: HUIDKANKER!
Gelukkig bevindt zich in de kern van de opperhuidcellen het eiwit p53. Binnen enkele uren na blootstelling aan de zon neemt de hoeveelheid p53 sterk toe, vooral in de onderste laag van de opperhuid waar de delende cellen zich bevinden. p53 bindt op talrijke plaatsen aan het DNA, waarna het een groot aantal genen aan- of uitschakelt. Zo zorgt het voor een pauze tussen de opeenvlogende celdelingen. De aanmaak van nieuwe DNA-ketens wordt even uitgesteld. De extra tijd dient om de zonbeschadigingen uit het oude DNA te knippen. Vervolgens worden de ontstane gaten in het DNA gedicht met stukjes onbeschadgd, nieuw DNA. Dit knippen en plakken gebeurt door een heel team enzymen en is uiterst belangrijk. Mensen bij wie één van deze enzymen ontbreekt, krijgen al huidkanker tijdens hun kinderjaren.
Na een week is Violet weer helemaal hersteld van het dagje strand. Ze is wel hevig aan het vervellen. In een groot deel van haar opperhuidcellen was het DNA immers zo sterk beschadigd dat reparatie niet meer mogelijk was. Omdat deze zogenaamde zonnebrandcellen kwaadaardig kunnen worden, krijgen ze de opdracht om zelfmoord te plegen. Vervellen is dus het gevolg van geprogrammeerde celdood.
Bij extreme zonverbranding gaat een deel van de opperhuid direct dood en verschijnen er grote blaren. Daarbij kunnen zoveel ontstekingsbevorderende moleculen in de bloedbaan komen dat een griepachtig beeld optreedt met koorts, hoofdpijn en misselijkheid. 'Een zonnesteek', luidt de diagnose dan.
Uitlopers
Met haar blanke huid kan Violet in de zon serieus verbranden. In de loop van de zomer krijgt zij echter een mooie lichtbruine kleur en kan dan steeds langer aan het strand blijven zonder rood te worden. Haar bruine kleur verschijnt echter nooit dezelfde dag al, zoals bij haar vriendinnen, maar pas twee tot drie dagen na het zonnen. Dat alles komt doordat Violet een ander huidtype heeft dan haar vriendinnen. Violet heeft huidtype II. Mensen met een donker huidtype hebben huidtype VI en lijken nooit te verbranden. Het andere uiterste zijn mensen met huidtype I, die altijd verbranden en onmogelijk bruinen.
Directe bruining kun je bij mensen met huidtype III of hoger al zien als ze net onder de zonnebank vandaan komen. Zo snel kan nieuw melanine niet ontstaan. De kleurverandering is mogelijk een chemische wijziging of herschikking van aanwezig melanine. Directe bruining is na acht uur weer verdwenen.
Vertraagde bruining ligt aan versterkte aanmaak van melanine door de melanocyten. Er zijn sterke aanwijzingen dat stukjes UVB-beschadigd DNA dit proces uitlokken. De melanocyten worden bovendien groter, krijgen meer uitlopers en nemen in aantal toe. Het resultaat is een sterk toegenomen transport van pigmentpakketjes naar de delende cellen in de onderste laag van de opperhuid.
Bruin zijn is niet hetzelfde als niet meer kunnen verbranden. Voor Violet en anderen met huidtype II of III levert bruining een maximale beschermingsfactor van 4 tot 8. Ook de duidelijke verdikking van de hoornlaag, opperhuid en lederhuid die het gevolg is van frequent zonnen, draagt bij aan deze relatieve bescherming. Langdurig zonnen geeft echter, ook in een voorgebrande huis, nog steeds zonnebrand (en DNA-schade). DNA-schade en bruin worden zijn zonder meer aan elkaar gekoppeld.
Weefselschade
Het is ondertussen 1999. Een gebronsde huid is in de lage landen een echt statussymbool geworden. Violet heeft ontdekt dat ze met zonnebankkuren de periode tussen de zomervakantie in Spanje en de skivakantie in Zwitserland goed kan overbruggen. Zo heeft zij altijd een 'gezond' kleurtje en voldoende vitamine D. Wat Violet niet weet, is dat een dagelijkse blootstelling van gezicht en handen gedurende enkele minuten aan UVB daglicht, zelfs in de winter, al voldoende is voor de aanmaak van vitamine D3 in de huid.
Violet beseft helaas ook niet dat ze als zeventienjarige al de eerste huidveroudering door UV-straling heeft opgelopen. De collageen- en elastinevezels die haar huid stevigheid en elasticiteit geven, hebben UV geabsorbeerd. De ontstekingsbevorderende moleculen die bij zonnebrand vrijkomen, hebben deze vezels en de beschermende membraan rond sommige cellen aangetast. Samen heeft dit geleid tot beginnende aftakeling van het bindweefsel. Daarnaast activeert een chronische, geringe ontstekingsreactie rond de bloedvaatjes in de lederhuid het enzym dat collageen afbreekt. Deze ontsteking is zo subtiel dat Violet er niets van merkt. De weefselschade is aanvankelijk alleen onder de microscoop te zien. Er zijn minder collageenvezels en de normale, ranke elastinevezels veranderen in plompe vezels die uiteindelijk zullen versmelten tot klonten.
Onregelmatigheden
Als Violet 30 is, heeft ze de huid van een 50 jarige. Ze vindt dat ze er moe uitziet, met die kraaiepootjes bij haar ooghoeken en die groeven naast haar mond. Op haar wangen, neus, hals en decolleté zijn kleine bloedvaatjes zichtbaar geworden, die ze vreselijk lelijk vindt. Dit zijn permanent verwijde, gekronkelde haarvaatjes in de lederhuid. Ook bespeurt ze de eerste lichtbruine levervlekjes in het gezicht en op de bovenkant van de handen. Die ontstaan door een plaatselijke toename van melanocyten in de onderste laag van de opperhuid.
Violet heeft gemerkt dat de onregelmatigheden van haar huid minder opvallen als ze bruin is. Dit motiveert haar tot nog meer (k)uurtjes onder de zonnebank. Ter compensatie gebruikt ze antirimpelcrèmes. Hoewel sommige van deze crèmes de vorming van nieuw collageen iets stimuleren, wordt hun werking tenietgedaan door verder onveranderd zongedrag.
Voor de ijdele Violet zijn zwaardere maatregelen nodig. Om haar huid te verjongen, onderwerpt ze zich op 35 jaringe leeftijd aan een chemische peeling van haar gezicht, waarbij een etsende vloeistof een deel van de opperhuid verwijdert. Ook laat zij haar rimpeltjes inspuiten met rundercollageen. Weer lekker strak in het vel wil Violet net haar volgende strandvakantie naar Spanje boeken, als ze een wondje op haar neus ontdekt dat maar niet wil genezen.
Agressief
De door Violet geraadpleegde dermatoloog schrikt van haar zonbeschadigde huid en haalt een klein stukje uit het plekje op haar neus voor onderzoek door een patholoog. Die bevestigt zijn vermoeden: Violet heeft haar eerste basaalcelcarcinoom, verreweg de meest voorkomende vorm van huidkanker. Deze kanker zaait vrijwel nooit uit en groeit slechts enkele milimeters per jaar. Toch bestaat het gevaar dat hij doorgroeit in onderliggend weefsel en Violet uiteindelijk zelfs een oog kost.
De dermatoloog weet dat Violet veel kans heeft om binnen enkele jaren te maken te krijgen met een tweede vorm van huidkanker nl. plaveiselcelcarcinoom.
Het plaveiselcelcarcinoom van de huid kan uitzaaien naar de lymfeklieren, maar ook andere organen zoals de longen, en dat kan dodelijk zijn. Deze tumor heeft een voorloper in de huid, een schilferend, ruw en rood plekje van een paar milimeter waaruit het carcinoom zich ontwikkelt. Deze plekjes, de zogeheten zonnekeratosen, komen bij 1 op de 4 mensen boven de 60 voor. Met haar zongedrag mag de 35 jarige Violet de eerste voorlopervlekjes echter al binnen enkele jaren verwachten.
In zekere zin heeft Violet nog geluk; basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom zijn bij lange na niet zo levensbedreigend als maligne melanoom. Het melanoom is een moedervlek die zich uiterst agressief gedraagt en vooral tussen het 20ste en 50ste jaar optreedt. De cellen van het melanoom zaaien snel uit, zowel via het lymfestelsel als via de bloedbaan. Kruipt deze huidtumor dieper dan een paar milimeter onder de hoornlaag, dan neemt de kans op genezing snel af.
Tijdbom
Het mechanisme dat in de huid tot kanker leidt, bestaat uit een reeksDeze grafiek toont dat het aantal oudere patiėnten beduidend hoger ligt dan het aantal jonge. gebeurtenissen in het DNA in de loop der jaren. Specialisten nemen aan dat UVB voor de huid de belangrijkste kankerverwekkende factor is. De DNA-schade zorgt voor mutaties in genen die de deling van de huidcellen binnen de perken houden.
De meest beruchte mutaties door zonlicht vinden plaats in eerder genoemde p53-gen. Als een cel geen functionele p53-eiwitten meer maakt, is de rem op de celdeling verdwenen. De DNA-reparatie is continu in tijdnood en bij opeenvolgende delingen stapelden de mutaties zich op. De huidcel verliest daarbij ook het vermogen om bij onherstelbare DNA-schade zelfmoord te plegen. De kans is groot dat ze zich ontwikkelt tot kankercel. Een vervelende bijkomstigheid is dat het afweersysteem van de huid, dat bijdraagt aan het opruimen van potentiėle kankercellen, niet optimaal functioneert. UV-straling onderdrukt immers ook het afweersysteem.
Hoewel het p53-gen in het merendeel van de huidcarcinomen door zonlicht is gemuteerd, bestaan er ook huidtumoren met een normaal, werkzaam p53. Bij deze gezwellen zijn het dus andere mutaties die de ontregelende groei veroorzaken. Daarnaast ligt de oorzaak voorDeze grafiek laat echter zien dat het aantal jonge patiėnten sneller in aantal toeneemt. Wat deze grafiek niet toont is dat de stijgende in de laatste jaren weer lijkt af te vlakken waarschijnlijk door de vele waarschuwingen op TV enz. huidkanker niet altijd bij mutaties door zonlicht. Sommige mensen hebben een erfelijke aanleg voor huidkanker en krijgen zelfs zonder overmatige zonbelasting tumoren.
De behandeling van huidkanker bestaat bij voorkeur uit het wegsnijden van het gezwel, samen met een rand gezonde huid. Ook Violet ondergaat deze operatie. Na de behandeling moet ze nog 5 tot 10 jaar regelmatig op controle komen. Dit gebeurt niet alleen om het eventueel terugkeren of uitzaaien van de oorspronkelijke tumoer op tijd te ontdekken, maar ook omdat Violet in de toekomst zo goed als zeker nieuwe huidtumoren zal krijgen. Dat zij zich plechtig heeft voorgenomen om nooit meer in de zon te gaan zitten, kan hier niets meer aan helpen. De gedurende haar leven verzamelde DNA-schade is bij Violet onomkeerbaar en als een tijdbom in de cellen van haar huid verborgen.
Bejaarden
Violet bestaat echt, al heet ze in werkelijkheid anders. Zij is één van de vele zonaanbidders die al op relatief jonge leeftijd huidkanker opliepen. Alleen al in het ziekenhuis te Leuven werd vorig jaar ongeveer 400 maal de diagnose huidkanker gesteld. In de Verenigde Staten is onlangs uitgerekend dat de kans om tijdens het leven huidkanker te krijgen gestegen is tot 1 op 5.
Wat melanomen betreft, staat de rol van zonlicht ter discussie. Toch is de toename van het aantal melanomen verontrustend, vooral in het zonovergoten Australië. Mogelijk is voor het melanoom flinke zonnebrand op de kinderleeftijd echter belangrijker dan langdurige blootstelling aan de zon op latere leeftijd.
Voor huidcarcinomen, het kankertype waarmee ook Violet kampt, is iedereen er wel van overtuigd dat zongedrag er mee te maken heeft. Huidcarcinomen zijn in principe tumoren van de ouder wordende mens. De grootste groep patiënten zijn nog steeds bejaarden. De vergrijzing in de westerse wereld is dan ook een belangrijke factor bij de toename van huidkanker. Tussen deze 'normale' huidkankers is de stijging van het aantal jongere patiënten opvallend en verontrustend. Gelukkig schijnt de curve de laatste jaren wat af te vlakken. Toch blijft preventie, door het aandringen op verstandig zongedrag, onontbeerlijk. Hier ook blijft de gulden regel van toepassing: 'Beter voorkomen dan genezen.' Verstandig zongedrag begint reeds bij de ouders die hun kinderen op jonge leeftijd al wijzen op de mogelijke gevaren van de zon.
The End
Weertegel
Slaat de rook uit schoorsteen neer,
komt er zeker regenweer
Weertegel
Bekijk het van de zonnige kant,
de meeste regen valt naast je...
Weertegel
Dauw op het gras geeft groei aan het gewas